Женский монастырь свв. Марфы и Марии (Грабарка)

 

Po zakończeniu II wojny światowej brak prawosławnego klasztoru żeńskiego na terenie Rzeczypospolitej dał się bardzo odczuwać, tym bardziej, że kilka zakonnic prawosławnych zamieszkałych w kraju ubiegało się o założenie klasztoru, aby we właściwym miejscu spełniać swoje powołanie. W roku 1947 powstała myśl o założeniu klasztoru na Św. Górze koło Grabarki, uznając to miejsce za najbardziej właściwe. Z błogosławieństwa JE Najprzewielebniejszego Tymoteusza Arcybiskupa Białostockiego i Bielskiego, zadania tego podjęła się zakonnica Maria Komstadius. Zadanie to było niełatwe, gdyż nie było ani pomieszczeń dla przyszłych sióstr, ani odpowiednich ku temu środków. Jednak dzięki ofiarności ludu prawosławnego, dzięki zabiegom władz kościelnych i usilnym staraniom przełożonej klasztoru Marii, udało się w niespełna rok zebrać niezbędne fundusze i wybudować na Św. Górze koło Grabarki pomieszczenia dla sióstr, które zapoczątkowały to dzieło Boże w nadzwyczaj ciężkich warunkach, nie mając ani lokalu, ani środków do wyżywienia. Jednak siostry wytrwały i ich cierpliwość, poświęcenie i ofiarność zostały sowicie wynagrodzone. Dziś 8 sióstr ma już swoje pomieszczenie i ma możność w modlitwie i pracy wykonywać swe powołanie ku chwale Boga i na pożytek naszego Św. Kościoła Prawosławnego.» — taką informację podały «Wiadomości Metropolii Prawosławnej w Polsce» (nr 6-12/1948). Zachowane dokumenty korespondencyjne pomagają odtworzyć kolejne etapy na drodze tworzenia pierwszego po II wojnie światowej żeńskiego klasztoru prawosławnego w nowych granicach Polski. 4 sierpnia 1947 roku Warszawski Konsystorz Prawosławny listem nr 1127 wzywa zakonnicę Marię (Komstadius), zamieszkałą w Łodzi, do stawienia się w dniu 19 sierpnia na święto Przemienienia Pańskiego na Św. Górze w celu omówienia z Jego Ekscelencją Arcybiskupem Tymoteuszem możliwości założenia klasztoru w tym miejscu. Spotkanie zaowocowało decyzją o powstaniu klasztoru, o czym Arcybiskup Tymoteusz poinformował Warszawski Konsystorz Prawosławny: «Na Św. Górze koło wsi Grabarka, powiat Bielsk Podlaski, założona została z mego błogosławieństwa żeńska gmina klasztorna pod wezwaniem Śww. Marty i Marii. Pełnienie obowiązków przełożonej tej gminy powierzyłem schimonachini Marii». W tym samym dniu Konsystorz wysłał do Ministerstwa Administracji Publicznej pismo zarejestrowane pod nr 1293 z prośbą o wyrażenie zgody na utworzenie klasztoru na Św. Górze. W dniu 2 stycznia 1948 roku Ministerstwo Administracji Publicznej pismem nr 1560/47 wyraziło zgodę na utworzenie klasztoru.

Nowo wybrana przełożona klasztoru — schimonachinia Maria (imię świeckie Sofia Komstadius, z domu Niekludow) przybyła w listopadzie 1947 roku na Św. Górę — ciche i oddalone wzgórze, bardzo czczone przez okoliczną ludność. Wzgórze to było porośnięte wysokimi sosnami, a u jego podnóża znajdowało się źródło. Miejsce to zaspokajało marzenia ihumeni. Matka Maria urodziła się w 1874 roku w rodzinie rosyjskiej arystokracji z bliskiego otoczenia imperatorów. Już we wczesnej młodości wyrażała pragnienie wstąpienia do klasztoru, ale okazując posłuszeństwo woli rodziców zawarła związek małżeński z potomkiem szwedzkich emigrantów. Po śmierci męża ukończyła kursy sióstr miłosierdzia i poświęciła swoje siły opiece nad rannymi na frontach I wojny światowej. W okresie międzywojennym pracowała jako nauczycielka w lwowskim gimnazjum, a od 1924 roku uczyła dzieci w majątkach ziemskich na Białorusi. Jedna z jej uczennic, obecnie osiemdziesięciosześcioletnia Ariadna Wasilewska jest autorką wspomnień o matce Marii, które znalazły się w 1992 roku w klasztornym archiwum. W latach czterdziestych matka Maria złożyła śluby zakonne i została postrzyżona w klasztorze Pskowo-Pieczerskim. W czasie wojny trafiła do Niemiec, skąd nawiązała kontakty z Metropolią Prawosławną w Warszawie. Dzięki staraniom JE Arcybiskupa Tymoteusza przybyła do Polski i z błogosławieństwa władyki podjęła się zadania założenia klasztoru na Św. Górze. Po przybyciu na miejsce została poinformowana o niezwykłym widzeniu mieszkanki Mielnika, która we śnie widziała Chrystusa objeżdżającego Św. Górę na osiołku. Zbawiciel powiedział jej, że na tym miejscu powstanie klasztor, więc z wiarą poleciła ona swym dzieciom, by pochowały ją na Św. Górze.

Po ogłoszeniu informacji o założeniu na Grabarce klasztoru, już od wiosny 1948 roku zaczęły przybywać tu siostry, dlatego stróżujący tu Roman Pura po prawie dwuletnim pobycie na świętym miejscu mógł już wrócić do domu we wsi Oksiutycze. Poza drewnianą cerkwią, stróżówką i szopą nie było na Św. Górze żadnych więcej zabudowań. Do cerkwi otoczonej lasem krzyży przylegał niewielki cmentarz. Stróżówka składała się z dwóch pomieszczeń — w jednym z nich zamieszkała matka Maria, w drugim urządzono stołówkę, w której uczyła wiejskie dzieci. Siostry nocowały początkowo na cerkiewnej dzwonnicy lub korzystały z gościnności gospodarzy najbliższych wsi. Z błogosławieństwa władz kościelnych ogłoszono o potrzebie zbierania ofiar pieniężnych i rzeczowych dla potrzeb klasztoru; wierni pospieszyli z pomocą: przywozili mąkę, kasze, warzywa. Kronika klasztoru wspomina o codziennych pielgrzymach od 2 do 5 osób, które przywoziły potrzebne do życia środki. Dzięki troskliwości i pracy cerkiewnego stróża Aleksandra Jaszczuka przed rozpoczęciem zimy 1948/49 z małej stróżówki powstał dom składający się z czterech pokoi, kuchni, składówki i piwnicy, który wyposażono w 10 łóżek, stoły, ławki i taborety. Dom był ogrzewany przy pomocy dwóch pieców.

10 stycznia 1948 roku Arcybiskup Tymoteusz powierzył odprawianie nabożeństw ks. Antoniemu Owerczukowi, który dojeżdżał z Kleszczel.

Matka Maria wprowadziła następujący porządek dnia:
5.00 — modlitwy poranne
7.00 — Liturgia Święta
9.00 — śniadanie (wspólne w «trapieznoj»)
— praca (sprzątanie cerkwi, przygotowywanie posiłków, noszenie wody, zbieranie szyszek i chrustu w lesie, praca w ogrodzie, pomoc w pracach budowlanych)
14.00 — obiad
— praca
17.00 — nabożeństwo wieczorne
— kolacja
— modlitwy wieczorne
22.00 — odpoczynek.

W 1949 roku liczba sióstr wzrosła do 11, na poddaszu domu wykończono jeszcze dwa pomieszczenia, założono ogród i wykopano na wzgórzu studnię o głębokości 20 kręgów. 15 czerwca 1949 roku zmarła w wieku 75 lat schimonachinia Maria i obowiązki przełożonej zostały powierzone monachini Eufrozynie (Michniewicz), która wniosła do klasztoru ofiarę w postaci złotych przedmiotów oddanych wkrótce do przetopienie i wykonanie czaszy. Po zakończeniu uroczystości ku czci Przemienienia Pańskiego za sprzedaną wełnę i płótno, które ofiarowali wierni, siostry kupiły dwie krowy. Mroźna zima 1949/50 pokazała potrzebę budowy ogrzewanej świątyni. Budowę rozpoczęto w 1950 roku położeniem kamienia węgielnego w nowo wykonanych fundamentach. W tym roku po raz pierwszy w dniu 19 sierpnia były odprawione trzy, a nie jak dotąd dwie Liturgie Święte. Uroczystościom przewodniczył nowy zwierzchnik Kościoła Prawosławnego Metropolita Makary. W 1954 roku do obsługiwania klasztoru i parafii przydzielono wikarnego księdza i wybrano nową przełożoną, którą została monachinia Maria (Borowska), która rozpoczynała klasztorne życie w Leśnej Podlaskiej, a następnie w Nowo-Diewiczem Monasterze w St. Petersburgu. W tym roku rozpoczęto budowę domu dla księży. Dzięki trudom o. Euzebiusza (Izmajłowa) w 1956 roku zakończono budowę zimowej cerkwi. Została ona poświęcona w dniu 6 listopada 1956 roku w cześć ikony Matki Bożej «Wsiech Skorbiaszczych Radość» przez Jego Eminencję Metropolitę Makarego, który dokonał też postrzyżyn monachini Angieliny (Zwierydowskiej) i inokini Katarzyny (Fokinej) oraz podniósł do godności ihumenii przełożoną klasztoru matkę Marię. Dzięki talentowi i pracy monachini Angieliny znacznie poprawił się śpiew podczas nabożeństw. Powstał chór parafialny. W 1957 roku wstąpiła do klasztoru Lidia Polakowska — w przyszłości szósta przełożona klasztoru Śww. Marty i Marii.

W dniu 17 sierpnia 1958 roku zmarła ihumenia Maria, którą pochowano w przeddzień święta. Uroczystościom pogrzebowym przewodniczył Jego Eminencja Metropolita Makary. Po śmierci matki Marii obowiązki przełożonej przejęła ihumenia Angielina, która następnie przekazała swe obowiązki nowo przybyłej siostrze Wierze (Grosser). Po złożeniu ślubów zakonnych w 1960 roku siostra Wiera otrzymała imię św. Barbary. Pod jej opiekę powierzono majątek klasztoru. Nowa przełożona starała się poprawić warunki życia sióstr i duchową atmosferę. Kronika klasztoru nazywa ją «wybranką Bożą» i podkreśla początek nowego etapu w dziejach klasztoru. W 1963 roku cerkiew Przemienienia Pańskiego została upiększona polichromią autorstwa prof. Adama Stalony-Dobrzańskiego, dobudowany został specjalny kliros dla chóru na świąteczne uroczystości na zewnątrz cerkwi. W 1964 roku doprowadzono linię elektryczną i założono telefon. Odnowione zostały przedmioty i szaty liturgiczne, wyremontowane pomieszczenia, stare piece. Wokół klasztornego cmentarza powstało ogrodzenie. Podniesiona w 1965 roku do godności ihumenii matka Barbara była sroga i wymagająca. Dbała o zdrowie sióstr i ich prawdziwe dobro. Wprowadziła tzw. «pomiannik» — modlitwy z pokłonami na porannym nabożeństwie, nieustanne czytanie «Psałterza» z modlitwami za żywych i zmarłych, lekturę «Żywotów Świętych» podczas posiłków. Na początku lat siedemdziesiątych usilnie zabiegała o zezwolenie na budowę nowego murowanego budynku na potrzeby klasztoru, dzięki czemu zaczętą w 1977 roku budowę zakończono cztery lata później. Nie było jednak zgody na postawienie drugiej kondygnacji domu zakonnego. W 1980 roku matuszka udostępniła pachnące świeżością pomieszczenia dla pierwszej paschalnej pielgrzymki młodzieży prawosławnej. W dniu 3 lipca 1981 roku Jego Ekscelencja Biskup Szymon dokonał konsekracji urządzonej we wnętrzu budynku cerkwi refektarzowej pw. Zaśnięcia Matki Bożej.

W latach osiemdziesiątych zmniejszyła się liczba sióstr, do wieczności odeszły najstarsze mieszkanki klasztoru, inne nie mogły podołać trudom mniszego życia. W 1985 roku razem z matką Barbarą zostało tylko cztery siostry. Bóg nie pozwolił klasztorowi zginąć. Do jego ścian powróciła po dziesięcioletniej nieobecności inokinia Lidia (Polakowska), która pomogła matce Barbarze w trudach ostatnich miesięcy życia. Matuszka Barbara umarła po długiej i ciężkiej chorobie w dniu 2 lutego 1986 roku zapisując się w historii Św. Góry najpiękniejszymi literami i pozostawiając wdzięczność i miłość w sercu wielu ludzi. Do dziś nieodłączną częścią każdej młodzieżowej pielgrzymki paschalnej jest panichida przy jej grobie. Po śmierci ihumenii Barbary przełożoną klasztoru została siostra Lidia, która w 1987 roku złożyła śluby zakonne z imieniem Ludmiła i otrzymała godność ihumenii. Na lata jej kierownictwa klasztorem przypadł okres nowych powołań młodych sióstr, z których pierwsza przybyła w 1986 roku, a w 1990 ich liczba wzrosła do 10. Matka Ludmiła ustanowiła nocną modlitwę. O godzinie 1.00 w klasztornym refektarzu czytana jest połunoszcznica, pomiannik i akatyst. Kontynuując dzieło budowy, staraniem nowej przełożonej wzniesione było wcześniej zaplanowane piętro z celami dla sióstr, przeprowadzony remont zimowej cerkwi, zmieniony gont na dachu cerkwi Przemienienia Pańskiego. W 1990 roku ihumenia Ludmiła odbyła pielgrzymkę do Ziemi Świętej a po powrocie z której rozpoczęła trud odbudowy spalonej cerkwi Przemienienia Pańskiego. Z błogosławieństwa Jego Eminencji Metropolity Bazylego 19 sierpnia 1990 roku został położony kamień węgielny pod budowę nowej świątyni. Budowę nadzorował sam Metropolita, który na Grabarkę przyjeżdżał kilka razy w miesiącu. Nieustannie pracowali robotnicy, dla których siostry codziennie wydawały posiłki. W latach 1992-94 miały miejsce postrygi nowych sióstr, jedna z nich wyjechała na pielgrzymkę do Ziemi Świętej i pozostała tam spełniając swe powołanie. W 1994 roku zmarły dwie ostatnie najstarsze siostry, które trudziły się w klasztorze prawie od samego początku jego istnienia.

W 1995 roku dotychczasowa przełożona klasztoru ihumenia Ludmiła została przeniesiona do Diecezji Białostocko-Gdańskiej, a jej obowiązki przejęła najmłodsza spośród wszystkich przełożonych w dziejach klasztoru monachinia Hermiona (Szczur). Wraz z tymi zmianami część sióstr odeszło do nowej wspólnoty zakonnej w Wojnowie. Od 1995 roku klasztor powrócił do pierwszych tradycji — poranne nabożeństwo rozpoczynające się o godzinie 5.00 i zachowujące się prawidłowe następstwo w cyklu dobowym. W 1997 roku podczas święta Przemienienia Pańskiego klasztor obchodził swój jubileusz pięćdziesięciolecia istnienia, upamiętniony medalem. W lutym 1998 roku zmarł długoletni zwierzchnik naszego Kościoła Metropolita Bazyli, na jego miejsce dnia 12 maja został wybrany Metropolita Sawa, który w dniu 17 maja 1998 roku dokonał w asyście wielu biskupów i księży uroczystej konsekracji nowo zbudowanej cerkwi w cześć Przemienienia Pańskiego. Uroczystość miała miejsce podczas XIX Pielgrzymki Młodzieży Prawosławnej i była pierwszym ważnym dziełem nowego Metropolity. W tym dniu przełożona klasztoru została podniesiona do godności ihumenii. W roku 1998 powróciła też do rodzimego klasztoru ihumenia Ludmiła, razem z którą liczba sióstr w klasztorze wzrosła do 10. W 1999 roku z błogosławieństwa Jego Eminencji Metropolity Sawy przystąpiono do budowy ogrodzenia wokół Św. Góry. Wykonano też nową kopułę nad studzienką, a dzięki ofiarności pana Jana Miniuka doprowadzono asfaltową nawierzchnię do klasztornej bramy.

Tekst opracowany przez siostry z klasztoru św.św. Marty i Marii na Grabarce

ADRES KLASZTORU
Klasztor Prawosławny Śww. Marty i Marii
na Sw. Górze Grabarce
17-330 Nurzec Stacja
tel.: (0 85) 655-00-10
fax.: (0 85) 655-27-92
e-mail:grabarka@pdt.pl

Nr konta: PKO BP Siemiatycze 34 1020 1332 0000 1902 0027 2294
BS Bielsk Podlaski 54 8061 0003 0000 9957 2000 0010

Источник: http://www.grabarka.pl